Harde aanpak bestuurders staat haaks op teruggeven instellingen aan maatschappij
Minister Opstelten heeft een wetsontwerp ter consultatie voorgelegd dat onder meer beoogt om de kwaliteit van het bestuur en toezicht bij verenigingen en stichtingen te versterken. Door dit wetsontwerp zouden bestuurders en toezichthouders van verenigingen en stichtingen beter moeten weten wat er van hen verwacht wordt. En als zij de belangen van hun organisatie ernstig schaden kunnen ze door het Openbaar Ministerie en belanghebbenden voor ontslag worden voorgedragen.
Dat we de verantwoordelijkheden weer teruggeven aan de maatschappij is de hedendaagse praattheorie
Vol trots wordt in de toelichting op het wetsontwerp beschreven dat hiermee invulling wordt gegeven aan de aanbevelingen van de commissie Halsema. Inderdaad, het is een cruciaal punt in de analyse van oud-Kamerlid Halsema en de naar haar genoemde commissie dat het semipublieke domein los is geraakt van de maatschappij en dat het vraagstuk van het eigenaarschap van instellingen oplossing verdient. Maar Halsema trekt de in mijn ogen enige juiste conclusie door als richting aan te geven dat het semipublieke domein weer terug moet naar de maatschappij: bewoners, cliënten, leerlingen en ouders.
Dat we de verantwoordelijkheden weer teruggeven aan de maatschappij is de hedendaagse praattheorie waarmee de overheid op vele fronten een maatschappelijke transitie organiseert. Maar de daadtheorie is volstrekt het tegenovergestelde: stapeling van toezichtarrangementen en meer en meer verantwoordelijkheden weghalen bij de maatschappij.
De echte uitdaging is hoe we instellingen helpen om (weer) hun maatschappelijke plek en legitimering te vinden
Laten we eens kijken naar de woningcorporaties. Ook daar is de terechte vraag aan de orde hoe het eigenaarschap opnieuw kan worden vormgegeven, en wordt de zelfwerkzaamheid en -redzaamheid als streven voorop gesteld. Maar wat is de praktijk als het gaat om het eigenaarschap? Kijkend naar de vele arrangementen zou je kunnen zeggen dat de corporaties al heel veel eigenaren hebben: De politiek die de condities bepaalt voor de financiële mogelijkheden en het taakveld. Het Centraal Fonds Volkshuisvesting (CFV) dat financieel toezicht houdt tot en met de toekomstige exploitatierisico’s en bedrijfsvoering aan toe. Het Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW) met als motto ‘geen borging geen lening’ en dus geen investering. De Inspectie Leefomgeving en Transport die het volkshuisvestelijk toezicht namens de minister verzorgt (ooit was er een minister of staatssecretaris voor wonen, daarna werd het Binnenlandse Zaken en nu is Leefomgeving en Transport het kader voor het volkshuisvestingsbeleid). De gemeenten die staan te trappelen om de door minister Blok gewenste sterkere regierol op te pakken. En dan nu ook de belanghebbenden die bestuurders en toezichthouders voor ontslag kunnen voordragen.
Veel eigenaren dus, met vele botsende belangen die overigens ook eigenlijk alleen maar terug kunnen kijken en controleren. Weinig maatschappij en maatschappelijk eigenaarschap, en al helemaal geen vooruit kijken.
Hier komen de huidige raden van toezicht aan zet. De raad van toezicht heeft — als het gaat om toezicht — weinig meer te bieden dan er al is. Natuurlijk moet er goed toezicht zijn en wat we in dit land democratisch besluiten zal worden uitgevoerd. Maar denken dat we — zoals Opstelten aangeeft — door meer en meer toezicht de instellingen helpen om beter te weten wat er van hen verwacht wordt, dat is als de koplampen waar het konijn zich blind in staart.
De echte uitdaging is hoe we instellingen helpen om (weer) hun maatschappelijke plek en legitimering te vinden, en de verbindingen te leggen tussen de vele instellingen die alle een stukje van de puzzel van de maatschappelijke vraagstukken in handen hebben. Ik ga helemaal mee met hoogleraar Hans Strikwerda die daarvoor de aanduiding raad van verbinding introduceert, met raad en verbinding als basiscondities voor gemeenschap maken.
Raden van toezicht moeten niet in de koplampen van het uitdijende toezicht verstarren, maar de blik verleggen naar waar het echt om draait: het oppakken van maatschappelijke vraagstukken en groepen als cliënten, bewoners en ouders weer regie geven.
Gepubliceerd in FD d.d. 15 februari 2014
Cartoon Han de Kort
