Van tweeluik naar driehoek: over het organiseren van tegenmacht
Er verschijnen veel publicaties over het verbeteren van governance en het functioneren van raden van commissarissen en toezichthouders. Soms denk ik wel eens teveel, maar dat is tegen de achtergrond van alle gebeurtenissen wel verklaarbaar, en verbetering van governance is tenslotte ook een stevige markt. Wat mij betreft steekt één recente publicatie er met kop en schouders boven uit, en wel het rapport “Van Tweeluik naar Driehoeken, versterking van interne checks en balances bij semipublieke instellingen” van de WRR van mei 2014.
Tegenspelers die kunnen dienen als fire-alarm daar waar de voelsprieten van de RvC wellicht onvoldoende ver reiken.
De vraag die de WRR zichzelf stelt, is hoe in de organisaties voldoende weerwerk georganiseerd kan worden ten opzichte van de bestuurders. In reactie op alle incidenten wordt veel gepleit voor strengere regulering en in vele sectoren worden ook vergaande maatregelen geïmplementeerd voor aangescherpt toezicht, vergroting van aansprakelijkheid, versteviging van ministeriële bevoegdheden etc. Maar wat de WRR terecht constateert is dat “wat intern niet goed is geregeld, niet met externe maatregelen valt te herstellen.” En ook de tweede factor ‘professionalisering’ (opleiding, gedragscodes) die veel aandacht krijgt, vormt geen garantie voor adequaat weerwerk van commissarissen ten opzichte van het bestuur.
Tweeluik
Dat komt, aldus de WRR, omdat in vrijwel alle semipublieke instellingen de RvC de enige primaire tegenspeler van de professionele bestuurder(s) is; er is zogezegd sprake van een tweeluik. De RvC kan bestuurders ter verantwoording roepen en ingrijpen bij problemen, maar deze ‘tweeluik-relatie’ kan zoals we inmiddels wel weten gemakkelijk onder druk komen te staan.
De RvC kan daarom bij het organiseren van adequaat weerwerk hulp gebruiken, en daarbij introduceert de WRR het ‘denken in driehoeken’. Welke partijen kunnen worden ingeschakeld om bestuur en RvC scherp te houden? Tegenspelers die kunnen dienen als fire-alarm daar waar de voelsprieten van de RvC wellicht onvoldoende ver reiken.
Het doet mij een genoegen (lees mijn dialoog over ‘zoek de legitimiteit waar je die verloren bent’) om te zien dat de WRR daarbij niet alleen denkt in de richting van de interne organisatie (controller, ondernemingsraad, cliëntenorganisatie), maar, vanuit de noodzaak tot legitimatie, ook aan verschillende mogelijkheden om maatschappelijke belanghebbenden te organiseren en betrekken.
Systeembril
De RvC wordt met deze gedachten ertoe aangezet om het vraagstuk van toezicht/governance te organiseren vanuit een systeembril en het organisatiesysteem daarbij vooral niet te beperkt te definiëren, maar ruim te zien. Zoeken naar derde partijen die kunnen bijdragen, bijvoorbeeld in de vorm van ‘verantwoordingsfora’.
Wat betekent dit voor commissarissen? Vaak hoor ik nog dat commissarissen door teveel contact met anderen bang zijn uit hun rol te worden getrokken. Rolvastheid is natuurlijk een voorwaarde en goede commissarissen weten volgens mij hier goed mee om te gaan. Maar het vereist wel de bereidheid om ‘naar buiten te gaan’, je open te stellen voor een dialoog en daarin kwetsbaarheid te tonen. Soms staan ook bestuurders niet te trappelen voor deze rol van commissarissen, maar dat lijkt me een goede contra-indicatie voor de kwaliteit van de governance!
Gepubliceerd Lucide.info - augustus 2014
